HỘI NGHỊ ĐẶC BIỆT VỀ PHÁT TRIỂN ĐƯỜNG SẮT ĐÔ THỊ TẠI TP.HCM: THÁCH THỨC VÀ CƠ HỘI CHO ĐIỀU CHỈNH CHIẾN LƯỢC

Chiều 3.9, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM phối hợp Hội đồng Tư vấn triển khai Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội đã tổ chức một cuộc tọa đàm khoa học nhằm góp ý vào dự thảo đề án xây dựng tờ trình Quốc hội về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết 98/2023. Sự kiện đã thu hút sự chú ý đặc biệt của giới chuyên môn và các nhà đầu tư chiến lược trong lĩnh vực hạ tầng giao thông đô thị.

Theo nội dung dự thảo tờ trình, Sở Tài chính TP.HCM đề xuất mở rộng danh mục các ngành nghề ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược, trong đó đặc biệt nhấn mạnh các dự án đường sắt đô thị. Cụ thể, dự án xây dựng đường sắt ven sông Sài Gòn có vốn đầu tư dự kiến khoảng 6.000 tỷ đồng; các dự án khu đô thị hỗn hợp đề xuất vốn từ 50.000 tỷ đồng; các khu liên hợp thể thao, công viên văn hóa hoặc công viên chuyên đề dự kiến từ 15.000 tỷ đồng; dự án khách sạn, khu du lịch và vui chơi giải trí tổng hợp có sân golf, casino từ 35.000 tỷ đồng.

Ngoài ra, các nhà đầu tư cần đáp ứng các yêu cầu về vốn chủ sở hữu tối thiểu từ 15% tổng vốn đầu tư của dự án và có kinh nghiệm triển khai các dự án tương tự. Tuy nhiên, nội dung này đã thu hút nhiều ý kiến tranh luận, đặc biệt xung quanh tiêu chí “kinh nghiệm” và khả năng cạnh tranh của nhà đầu tư trong lĩnh vực hạ tầng phức tạp như đường sắt đô thị.

PGS-TS Vũ Anh Tuấn, Trường đại học Việt Đức, phân tích rằng quy mô dự án đường sắt đô thị từ 6.000 tỷ đồng là quá thấp so với thực tế, đặc biệt khi chi phí trung bình để xây dựng 1 km đường sắt đô thị khoảng 100 triệu USD. Theo đó, với vốn 6.000 tỷ đồng, chỉ có thể xây dựng khoảng 2-3 km, trong khi dự án tối thiểu cần dài 10 km, tương đương hơn 1 tỷ USD. Ông đề nghị mức vốn phù hợp hơn cho dự án này là từ 20-30% vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư, khả năng huy động vốn từ thị trường chứng khoán, ngân hàng, cũng như yêu cầu kinh nghiệm và đội ngũ quản lý chuyên nghiệp, cam kết gắn bó lâu dài, không chuyển nhượng cổ phần trong quá trình thực hiện dự án.

Trong lĩnh vực nhà đầu tư chiến lược, các chuyên gia cũng đặt nhiều câu hỏi về khả năng đáp ứng của nhà đầu tư mới chưa có kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Ông Tuấn nhấn mạnh rằng việc chọn nhà đầu tư không đủ điều kiện, nhất là trong bối cảnh chưa có đơn vị trong nước nào thực hiện đúng chuẩn công trình tương tự, sẽ gây ra nhiều rủi ro.

TS Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng tư vấn triển khai Nghị quyết 98/2023, nhận định rằng quy định về nhà đầu tư chiến lược đã tồn tại hơn hai năm nhưng chưa có đơn vị nào tham gia. Ông cảnh báo các quy định mới về điều kiện kinh nghiệm quá chặt chẽ có thể loại bỏ các doanh nghiệp trong nước khỏi cơ hội hợp tác, gây khó khăn lớn cho sự phát triển dự án. Ông đề xuất phương án cho phép UBND TP.HCM tự quyết định, không bắt buộc phải đấu thầu theo luật Đầu tư, nhằm tạo thuận lợi hơn cho các dự án lớn, trong đó có đường sắt đô thị.

TS Trần Du Lịch còn kiến nghị mở rộng các cơ chế đặc thù cho TP Thủ Đức và các quận, huyện tại TP.HCM, nhằm phân cấp rõ ràng hơn cho Hội đồng nhân dân, tạo điều kiện để tổ chức lại các doanh nghiệp nhà nước, hình thành các “quả đấm” phát triển thành phố. Thậm chí, ông còn đề xuất bổ sung các cơ chế thí điểm, như mở rộng khu vực thí điểm các cơ chế đặc thù của các địa phương khác, nhằm thúc đẩy phát triển hạ tầng.

Về mặt quy hoạch, TP.HCM hiện có kế hoạch xây dựng 12 tuyến đường sắt đô thị với tổng chiều dài khoảng 582 km trước khi sáp nhập và mở rộng, trong đó Bình Dương có 12 tuyến dài 305 km, Bà Rịa – Vũng Tàu 3 tuyến dài 125 km. Tuy nhiên, thành phố mới chỉ hoàn thành tuyến metro Bến Thành – Suối Tiên dài gần 20 km, cho thấy còn nhiều thách thức trong việc quản lý và phát triển hệ thống đường sắt đô thị.

Chủ tịch Hội đồng tư vấn, TS Trần Du Lịch, nhấn mạnh rằng việc quy định quá chặt trong lựa chọn nhà đầu tư có thể gây ra khó khăn lớn, trong khi khả năng thực hiện dự án của các đơn vị trong nước còn hạn chế. Ông kiến nghị TP.HCM có thể tự chủ trong việc lựa chọn nhà đầu tư chiến lược phù hợp, dựa trên năng lực và khả năng tài chính thực tế, thay vì cố gắng tuân thủ các quy định đấu thầu nghiêm ngặt.

Sự kiện phản ánh rõ nét những thách thức và lợi thế của TP.HCM trong việc định hình lại chiến lược phát triển hạ tầng đô thị, đồng thời đặt ra nhiều câu hỏi về cơ chế phù hợp để thúc đẩy các dự án lớn của thành phố, góp phần nâng cao năng lực quản lý, thu hút đầu tư và phát triển bền vững trong tương lai.