KHÁM PHÁ NGÔI MỘ CỔ HƠN 220 NĂM Ở TP.HCM: KÝ ỨC VỀ DANH TƯỚNG VÕ DI NGUY Và CÁC TRẬN CHIẾN LỊCH SỬ

Từ khu chợ trung tâm phường Bến Thành, chúng tôi men theo đường Hai Bà Trưng, qua cầu Kiệu, rẽ vào đường Phan Đình Phùng để tìm đến ngôi mộ cổ hơn 220 năm tuổi, nằm giữa khu dân cư đông đúc của TP.HCM. Trong một chiều nắng nhẹ đầu tháng 8 năm 2025, ngọn mộ cổ hiện ra với vẻ uy nghi, âm vang của một thời kỳ lịch sử xa xưa.

Chỉ sau khoảng 1 km, khi đến ngã ba đường Cô Giang (phường Cầu Kiệu), tấm biển nhỏ treo cao với dòng chữ: Đền Phú Trung Bình Giang Quận công Võ Di Nguy đập vào mắt người đi đường. Đây chính là nơi an nghỉ của một trong những tướng lĩnh lừng danh trong triều Nguyễn, người giữ toàn bộ thủy quân của triều đại này.

KIẾN TRÚC TRUYỀN THỐNG VÀ THỜI GIAN BÁO CHỮA

Theo Ban quản lý lăng Võ Di Nguy, khu mộ được khởi công xây dựng từ năm 1801, theo phong cách kiến trúc truyền thống dành cho các vua chúa và đại thần triều Nguyễn. Toàn bộ quần thể gồm đền thờ phía trước và khu mộ cổ phía sau, rộng hơn 122 m2, được bao bọc bằng tường đá cao, chia thành hai lớp rõ rệt. Lối đi lát gạch đỏ xen kẽ hoa cỏ, giúp không gian trở nên gần gũi, bình yên.

Trong khuôn viên, nổi bật là bức bình phong đá phủ rêu xanh, được chạm khắc tinh xảo theo thời gian, cùng các tượng nghê đá, rái cá đá hiếm hoi trong nghệ thuật lăng tẩm Việt Nam, gợi nhắc về đời binh nghiệp gắn liền với sông nước của vị tướng. Gần đó là các phần mộ của bà Lê Thị Mười, vợ Võ Di Nguy, người con Võ Di Thiện, cùng một ngôi mộ vô danh. Một giếng nước nhỏ nằm cạnh lặng lẽ giữ câu chuyện đời sống của những người đã khuất.

HÌNH THỂ VÀ CHI TIẾT CỦA NGÔI MỘ

Tại trung tâm khu mộ là ngôi mộ cổ đắp bằng ô dước hình chữ nhật, nhô khỏi mặt đất khoảng 0,25 mét. Bên trên, tấm bình phong hình chữ nhật khắc bài vị: bên phải mô tả công danh Võ Di Nguy, bên trái là về vợ ông, dù nhiều chữ đã phai màu theo thời gian. Dưới chân mộ là bệ thờ tựa con kỳ lân, trên đặt lễ vật cổ quý hiếm như lư gốm lớn.

Bức tường bao quanh trang trí phù điêu tinh xảo, tôn lên vẻ đẹp hài hòa giữa nghệ thuật và tín ngưỡng cổ xưa. Đặc biệt, các hình tượng rồng đắp nổi với đường nét sắc sảo, thể hiện tay nghề điêu luyện của các nghệ nhân xưa. Phía trước là mái đền mái ngói đỏ, trang trí hình lưỡng long chầu nguyệt, gồm nhiều dãy nhà theo kiểu truyền thống Nam Bộ, tạo nên không gian trang nghiêm, linh thiêng.

NGƯỜI TRỰC TIẾP GẮN BÓ VỚI KHU DI TÍCH

Ông Lê Văn Thành, 90 tuổi, đã gắn bó với mộ cổ Võ Di Nguy từ thuở còn thanh niên, hiện đang đảm trách việc chăm sóc, quét dọn khu lăng. Ông kể lại: “Ngày trước, nền đất toàn bằng đá, chưa có lát gạch, đến năm 1972, ngôi đền thờ mới được trùng tu để giữ gìn nét đẹp cổ kính.” Dù đã tuổi cao, ông Thành vẫn cẩn thận chăm sóc từng bồn cây, chậu hoa trong khuôn viên, người đàn ông nhiệt huyết chia sẻ: “Tôi rất vui khi thấy các bạn trẻ vẫn còn quan tâm, đến thăm, thắp nhang, chụp ảnh. Điều đó khiến tôi yên tâm rằng di sản này vẫn còn ý nghĩa, còn sống mãi trong lòng mọi người.”

TÀI LIỆU VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ

Theo ghi nhận của Phòng Văn hóa và Thông tin quận Phú Nhuận cũ, Võ Di Nguy sinh ở Huế, là danh tướng kiệt xuất của triều Nguyễn, nổi tiếng với tài điều binh khiển tướng, đặc biệt qua mặt trận thủy chiến. Dưới thời chúa Nguyễn Phúc Thuần, ông được giao trọng trách chỉ huy thủy quân, sau đó phò tá Nguyễn Phúc Ánh chống lại các cuộc nổi dậy Tây Sơn.

Trong những trận chiến lớn, ông đã thể hiện tài năng và lòng trung thành, hy sinh trong trận đánh tại cửa biển Thị Nại năm 1801. Mộ của ông được xây dựng từ năm 1801 theo kiến trúc trang nghiêm, phản ánh tín ngưỡng và nghệ thuật cổ xưa. Ông từng được phong tước vị cao, như “Tả Nam Công thần,” “Thiếu bảo,” “Quận công,” và sau này tặng tước “Đặc tân trung Võ tướng quân.”

Ý nghĩa của khu lăng mộ không chỉ nằm ở giá trị lịch sử, mà còn là biểu tượng của truyền thống đế vương, của lòng trung thành và tinh thần chiến đấu anh dũng của các thế hệ đi trước. Năm 1993, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã xếp hạng khu di tích này là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

KẾT THÚC

Giữa nhịp sống náo nhiệt của TP.HCM, ngôi mộ cổ hơn 220 năm của danh tướng Võ Di Nguy vẫn đứng đó, như một bản trường ca im lặng kể về quá khứ hào hùng. Nó nhắc nhớ về những người đã góp phần xây dựng nền móng vững chắc cho đất nước, giữ gìn truyền thống và giá trị văn hóa của dân tộc qua mỗi mảnh đá, từng đường khắc tinh tế.