GIÁO DỤC STEM GIA TĂNG TRƯỞNG Ở VIỆT NAM: CƠ HỘI, THÁCH THỨC VÀ ỨNG DỤNG AI TRONG GIÁO DỤC HIỆN ĐẠI

Trong những năm gần đây, phong trào giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học) tại Việt Nam đã có bước chuyển mình mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy năng lực sáng tạo, phản biện và tư duy phản lĩnh hội của học sinh. Đặc biệt, kể từ khi Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Công văn số 3089 vào tháng 4 năm 2022 về triển khai chương trình giáo dục STEM trong các cấp trung học, xu hướng này càng được đẩy mạnh và mở rộng toàn quốc.

Tại TP.HCM, các trường học đã chủ động tìm tòi, phát triển các phương pháp phù hợp với điều kiện thực tế của mỗi đơn vị nhằm truyền cảm hứng và tạo sân chơi vận dụng kiến thức STEM cho học sinh. Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng giáo dục STEM thuộc Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, chia sẻ rằng việc dạy STEM tại cấp tiểu học đã được thí điểm tại 63 tỉnh, thành vào năm học 2023-2024. Nhờ các hoạt động thực hành, sáng tạo, kể cả những bài học ở cấp THCS và THPT đã hình thành rõ nét hơn, giúp các em tiếp cận kiến thức qua trải nghiệm thực tế, phá vỡ phương pháp dạy học lý thuyết cứng nhắc trước đây.

Trong thực tế, nhiều nhà trường đang sáng tạo phương pháp dạy học bằng cách tận dụng các vật liệu tái chế như bìa carton, lon sữa, lõi giấy vệ sinh để thiết kế mô hình, từ đó giảm thiểu chi phí, mở rộng phạm vi tiếp cận và giữ chân học sinh qua các hoạt động thực hành sôi động. Trong đó, Trường THCS Thạnh Mỹ Lợi, Phường Cát Lái, là một ví dụ điển hình của việc vận dụng sáng tạo này nhằm thúc đẩy học sinh thích thú với STEM ngay trong điều kiện nguồn lực hạn chế. Phó hiệu trưởng Nguyễn Tuyết Mỹ Nhân cho biết, trường còn tổ chức các ngày hội STEM thường niên, qua đó học sinh có cơ hội trải nghiệm, sáng tạo và thể hiện năng lực trong các gian hàng do các tổ chuyên môn và các CLB tổ chức.

Ngoài ra, các trường trung học ở trung tâm TP.HCM như Lê Quý Đôn, Marie Curie, Lê Hồng Phong hay Trường THCS Trương Công Định đã mở rộng các hoạt động liên quan đến các câu lạc bộ STEM, tạo sân chơi nghiên cứu khoa học và kỹ thuật, giúp học sinh thực tập nghề nghiệp, chuẩn bị cho các cuộc thi quốc tế. Thầy Phạm Thái Hồ, hiệu trưởng Trường THCS Trương Công Định, nhấn mạnh rằng giáo viên đóng vai trò quyết định trong việc đổi mới phương pháp dạy học, tự học, tự nghiên cứu và nâng cao năng lực, đặc biệt là lập trình và thiết kế mô hình.

Xu hướng phát triển này còn mạnh mẽ hơn tại các trường trung học phổ thông trung tâm như Nguyễn Thị Minh Khai, nơi các câu lạc bộ STEM – như STEAMK – đã đạt nhiều giải thưởng trong các cuộc thi nghiên cứu khoa học và sáng kiến công nghệ cấp thành phố và quốc gia. Chính sự phối hợp của giáo viên và sự nhiệt huyết của học sinh đã mở ra những hướng đi mới trong học tập và nghiên cứu, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trẻ cho đất nước.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và kỷ nguyên AI, các chuyên gia nhấn mạnh rằng ứng dụng công nghệ này có thể là một trợ thủ đắc lực nhưng không thể thay thế vai trò của người giáo viên. Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Huệ, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, nhấn mạnh rằng AI hỗ trợ quá trình đặt vấn đề, đề xuất ý tưởng và giải pháp, song không thể thay thế kiến thức nền tảng, phương pháp giảng dạy của người thầy. GV cần biết tận dụng AI một cách có trách nhiệm, hướng dẫn học sinh khai thác tối đa tiềm năng của công nghệ này để phát triển năng lực toàn diện.

Chuyên gia cũng cảnh báo rằng AI đôi khi đưa ra những câu trả lời vượt quá khả năng của học sinh hoặc không phù hợp với trình độ, do đó, vai trò của người hướng dẫn vẫn là không thể thay thế trong giáo dục STEM. Thay vì cấm đoán, các giáo viên cần hướng dẫn, ra yêu cầu rõ ràng để học sinh sử dụng AI một cách đúng đắn, khai thác kết quả từ AI để phân tích, lý giải quyết định của chính mình trong các dự án và bài tập.

Phát biểu tại buổi tập huấn về giáo dục STEM do Bộ GD-ĐT phối hợp cùng Quỹ Kenan Foundation Asia tổ chức vào tháng 8, tiến sĩ Đỗ Đức Quế, Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông, nhấn mạnh kết quả tích cực của chương trình khi Việt Nam liên tục đạt thành tích cao trong các cuộc thi khoa học và kỹ thuật quốc tế. Ông nhận định, thực hiện tốt giáo dục STEM sẽ góp phần cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu hội nhập, nâng cao năng lực sáng tạo, phản biện, tổng hợp và thiết kế của học sinh. Đây chính là cách chuyển đổi nền giáo dục theo hướng thực học, phát triển phẩm chất, đưa đất nước tiến sâu hơn trên con đường đổi mới toàn diện.

Từ những kết quả khả quan và các đổi mới sáng tạo, rõ ràng giáo dục STEM không chỉ là xu hướng mà còn là giải pháp thiết yếu để xây dựng nền tảng vững chắc cho thế hệ tương lai, đón đầu kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo.