BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG PHỨC TẠP VÀ CHƯA ĐƯỢC XỬ LÝ ĐÁNG MỨC

Trong những năm gần đây, tình hình bạo lực học đường vẫn diễn biến phức tạp, ngày càng trở nên nhức nhối và đáng báo động. Báo cáo gửi Quốc hội năm nay của Bộ GD-ĐT chỉ rõ rằng các vụ việc liên quan đến bạo lực trong nhà trường có xu hướng tăng về quy mô, tính chất nguy hiểm và sự đa dạng trong hình thức thể hiện. Nhiều vụ bạo lực xảy ra với sự sử dụng hung khí nguy hiểm, gây hậu quả nghiêm trọng, trong đó có không ít trường hợp học sinh nữ tham gia. Không ít vụ việc còn được quay video, phát tán trên mạng xã hội làm gia tăng nguy cơ nhất là đối với tâm lý các học sinh khác.

Nguyên nhân chủ quan dẫn đến tình trạng này cũng được Bộ xác định rõ, bao gồm công tác tuyên truyền phòng chống còn dàn trải, thiếu chiều sâu; nội dung chưa phù hợp và phương pháp đơn điệu. Bên cạnh đó, nhận thức của một số cán bộ quản lý, giáo viên, cha mẹ vẫn còn hạn chế, chưa đủ quan tâm hoặc chưa nhận thức đúng về sự nguy hiểm của vấn đề. Một số giáo viên còn thiếu kỹ năng, khả năng sư phạm trong tiếp xúc và giáo dục trẻ, trong khi phần lớn gia đình cũng đang thờ ơ hoặc phó mặc trách nhiệm cho nhà trường. Một bộ phận còn nổi bật trong thái độ chống đối, gây mất trật tự bằng cách hành hung lãnh đạo trường, giáo viên, học sinh khác hoặc cha mẹ học sinh.

Giáo dục không chỉ còn là thành tích thi cử mà còn hướng tới xây dựng môi trường an toàn, tôn trọng. Tuy nhiên, việc xây dựng và thực hiện các quy tắc ứng xử trong một số cơ sở vẫn mang tính hình thức, chưa phù hợp với đặc điểm từng trường. Công tác dạy kỹ năng sống, kỹ năng công dân số còn thiếu chiều sâu và thiếu điều kiện thực thi hiệu quả. Trong môi trường số, công tác trang bị các kỹ năng số cũng chưa đủ mạnh mẽ để giúp học sinh có thể sống và làm việc an toàn.

Bên cạnh đó, công tác tư vấn tâm lý, công tác xã hội cũng vẫn còn nhiều hạn chế. Hầu hết các hoạt động này còn nặng về lý thuyết, thiếu hướng dẫn cụ thể trong các tình huống thực tế. Ngoại trừ một số cơ sở có bộ phận tư vấn, phần lớn các trường chưa có nhân viên chuyên trách, đủ năng lực để hỗ trợ tâm lý học sinh, dẫn đến nhiều khó khăn trong việc phát hiện và can thiệp khi các trẻ gặp khủng hoảng.

Nhiều hành vi bạo lực vẫn chưa được xử lý công khai hoặc xử lý không rõ ràng, khiến răn đe chưa đủ mạnh và pháp luật còn thiếu các quy định cụ thể về trách nhiệm của người đứng đầu các cơ sở giáo dục cũng như các cấp quản lý trong việc phòng ngừa và xử lý bạo lực học đường.

Chuyển đổi về cách tiếp cận là điều cần thiết. Theo anh Lê Hoàng Phong, học giả Chevening, mặc dù đã có những nỗ lực như Thông tư 31/2017 về tư vấn tâm lý, chiến lược giáo dục 2021-2030 lấy môi trường học tập an toàn làm trụ cột, hay các hoạt động thí điểm của UNICEF, thế nhưng còn rất nhiều khoảng cách giữa chính sách và thực tế.

Nhiều trường vẫn chưa có đủ nhân viên tư vấn chuyên trách, một số giáo viên chưa được đào tạo về kỹ năng hỗ trợ trẻ bị sang chấn hay xử lý các tình huống khủng hoảng. Văn hóa im lặng, đổ lỗi vẫn tồn tại phổ biến. Để thay đổi, ông Phong nhấn mạnh cần chuyển từ phản ứng sau bạo lực sang phòng ngừa, xây dựng môi trường an toàn từ trong lớp học và không gian mạng.

Trong kỳ họp Quốc hội gần đây, đại biểu Vương Thị Hương từ đoàn Tuyên Quang đã nhấn mạnh rằng bạo lực học đường đã tiến triển thành vấn đề ngày càng phức tạp, đặc biệt với sự lan truyền nhanh qua mạng xã hội. Phụ huynh và giáo viên nhiều khi chưa đủ kiến thức để nhận diện sớm các dấu hiệu khủng hoảng tâm lý của học sinh. Bà Hương đề nghị Bộ GD-ĐT phối hợp Bộ Nội vụ xây dựng chức danh nghề nghiệp riêng, biên chế rõ ràng cho cán bộ tâm lý học đường, nhằm đảm bảo hoạt động chuyên nghiệp và hiệu quả hơn trong công tác này.

Về con số, theo UNESCO, bạo lực học đường có thể phân loại thành năm loại chính: thể chất, tâm lý, tình dục, bắt nạt, bắt nạt trực tuyến. Thống kê của Bộ GD-ĐT đến năm 2024 cho thấy đã có 466 vụ bạo lực, liên quan đến 1.453 học sinh, giảm so với các năm trước. Tuy nhiên, tình trạng bắt nạt qua mạng vẫn đang gia tăng. Một khảo sát của Trường ĐH Y dược TP.HCM năm 2024 chỉ ra rằng tỷ lệ học sinh bị bắt nạt trực tuyến là 13,8%, cao gấp đôi so với bắt nạt trên thực tế.

Trong bối cảnh đó, các trung tâm giáo dục đặc biệt được xem là giải pháp lâu dài để xử lý các trường hợp có xu hướng bạo lực hoặc có vấn đề tâm lý nặng. Ông Hoàng Đức Minh, Vụ trưởng Vụ Học sinh – Sinh viên, đề cập rằng các trung tâm này sẽ giúp chuyển các học sinh có vấn đề tâm lý hoặc vi phạm hình sự sang một môi trường giáo dục phù hợp, có sự quản lý chuyên biệt. Các em sẽ được giáo dục, rèn luyện, thay đổi nhận thức để trở lại cộng đồng một cách tích cực hơn.

Luật sư Lê Trung Phát nhấn mạnh cần xây dựng cơ chế rõ ràng để thành lập các trung tâm nghiên cứu và giáo dục dành cho các học sinh có xu hướng hành xử không phù hợp. Đồng thời, trong các trường hợp vi phạm hình sự, các em có thể phải học tại các trường giáo dưỡng, nơi có thể tiếp tục chương trình học theo quy định. Các trường này không chỉ đảm bảo an toàn mà còn giúp các em sớm trở lại cộng đồng theo hướng tích cực hơn.

Tổng thể, việc giải quyết bạo lực học đường đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, đổi mới tư duy và nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan để xây dựng một môi trường học tập an toàn, lành mạnh, nơi trẻ em có thể phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ và tinh thần.