SÁNG SỚM TRONG TRẠI HÒM: NGHỀ MAI TÁNG ĐẶC TRƯNG MIỀN NAM

Trong sương sớm tại trại hòm Phước Thiện Thọ, đường Tôn Thất Thuyết, phường 4, quận 4 cũ (nay là phường Khánh Hội, TP.HCM), tiếng cưa gỗ, đinh đóng vang lên đều đặn, hòa cùng tiếng rít của những cuộn bóng kiếng kéo căng bọc quan tài. Những nhóm thợ đang miệt mài lắp ráp nắp áo quan lớn, cũng như quấn quấn lại các cỗ quan tài để bảo quản lâu dài, tránh ẩm mốc mối mọt. Nét mặt ai cũng ướt đẫm mồ hôi, vừa làm vừa trò chuyện thân tình.

Chú Mười, người thợ có thâm niên trong nghề, ngồi bên cạnh, rít điếu thuốc, mắt lim dim theo từng nhát búa. “Miền Nam mình lạ vậy đó con. Quan tài phải to, dài, rộng, nhìn vô mới thấy mát dạ”, chú chia sẻ.

Người miền Bắc thường dùng quan tài nhỏ gọn, chắc tay. Ngược lại, tại miền Nam, quan tài lớn, hoa văn chạm khắc cầu kỳ, sơn son thếp vàng gần như là nét đặc trưng của đám tang. Chú Mười giải thích: người miền Nam xem quan tài như ngôi nhà cuối đời. Nhà càng rộng, nằm càng thoải mái, ai cũng muốn người thân có chỗ nằm an toàn, dễ chịu đến cuối đời. Với những quan tài vừa hoàn thiện, vỏ ngoài bằng gỗ hương, bên trong lót nhung đỏ và hương thơm gỗ trầm ấm, chú nói rằng kích cỡ thường dài 180 cm, rộng 40 cm phù hợp vóc dáng người Việt Nam. Những gia đình khá giả có thể chọn gỗ hương, gỗ trai để làm áo quan, vừa bền lâu, vừa giữ được bộ xương sạch, tránh mối mọt, tin rằng mồ mả sạch sẽ mang lại may mắn, phát đạt cho con cháu.

Theo chú Mười, khí hậu miền Nam đất mềm, dễ sụt lún, cỏ cây thường mọc um tùm quanh mộ. Nhiều gia đình sợ quan tài mỏng, yếu, chỉ chờ chưa đầy 3 năm đã sập, gây xui xẻo. Do đó, họ làm những chiếc quan lớn, sử dụng gỗ tốt để đảm bảo sự chắc chắn. Anh Nguyễn Hồng Hạnh, phụ giúp chú Mười, nói thêm rằng gỗ thơm như hương còn giúp át mùi xác, giữ phúc đức, con cháu dễ làm ăn phát đạt.

Về chuyện bốc mộ, chú Mười cho biết thường làm vào sáng sớm, từ 5 đến 6 giờ, khi khí dương bắt đầu lên cao, giúp hòa khí âm còn vương trong mộ. Anh Hạnh giải thích thêm rằng đêm khuya là giờ âm, làm việc trong thời điểm đó không tốt, cần chờ mặt trời mọc để đảm bảo âm dương thuận hòa, phòng tránh ảnh hưởng đến sức khỏe người thực hiện. Trước khi thực hiện nghi lễ, gia đình thường thắp nhang khấn xin linh hồn người quá cố phù hộ, suôn sẻ cho công việc.

Chú Mười cũng chia sẻ rằng khác với miền Bắc, sau khoảng 3 năm, người miền Nam ít hay cải táng, chuyển mộ. Thông thường, họ chôn hẳn hoặc hỏa táng rồi đưa linh cữu về chùa hoặc chỗ an nghỉ lâu dài, không quá quen với việc khai quật mộ để sắp xếp lại như ở miền Bắc. Công việc bốc mộ ở miền Nam ít nhộn nhịp hơn vì vậy.

Chú Mười tâm sự rằng trong mỗi lần làm nhiệm vụ, cảm giác vẫn căng thẳng như lần đầu, bởi chuyện âm dương luôn đặc biệt, sơ sót có thể bị linh hồn trách móc. Có lần, khi đào mộ cổ gần 40 năm tuổi ở Hóc Môn, chú thắp nhang cầu khấn trước khi đào, từng cử chỉ nhỏ đều mong được chu toàn. Sau khi xương cốt được gom lại, rửa sạch, tùy theo yêu cầu gia đình, họ sẽ hỏa táng hoặc đem chôn lại, lòng ai cũng xúc động, thương tiếc.

Ngoài yếu tố tâm linh, chú Mười còn lý giải rằng, chọn giờ sáng để bốc mộ dựa trên khoa học: ánh sáng và khí hậu trong lành, hạn chế vi khuẩn gây bệnh. Ông nói rằng nghề mai táng hiện nay đã có tập huấn, tuân thủ quy định, nhưng vẫn kiêng bốc mộ ban đêm nhằm giữ gìn sự an toàn và nhân văn trong công việc.

Chân dung của nghề mai táng ở TP.HCM không chỉ gói gọn trong việc đóng quan tài hay bốc mồ mà còn phản ánh một nét văn hóa đặc trưng của miền Nam, nơi người ta tin rằng người mất còn phải có “ngôi nhà cuối” thật thoải mái, ấm cúng để về cõi vĩnh hằng. Buổi chiều, nhóm thợ rời trại, lau sạch mồ hôi, cười nói vui vẻ bên chiếc quan tài gỗ hương mới đóng, chú Mười nhìn ra phía xa, nhỏ nhẹ nói rằng sống là nhà cao cửa rộng, chết cũng phải có chỗ trú ngụ tốt, ấm cúng như lòng người mong muốn.