CÂY BÀO BÁP VÀ BÀNG VUÔNG: BIỂU TƯỢNG BỀN CHẮC CỦA ĐẤT LIỀN VÀ BIỂN ĐẢO VIỆT NAM

Nhiều thế hệ ở Việt Nam đã quen thuộc với hình ảnh của cây bào báp qua tác phẩm nổi tiếng thế giới Hoàng tử bé của Antoine de Saint-Exupéry. Trong truyện, hình ảnh cây bào báp được khắc họa rõ nét: “Bao báp cao như tòa giáo đường”. Trên tinh cầu B612, Hoàng tử bé phải nhổ bỏ những mầm cây non hàng ngày, vì nếu không, bộ rễ khổng lồ của nó sẽ lan ra khắp tinh cầu, gây rối loạn sinh thái.

Cây bàng vuông, đặc biệt là cây mọc “lộn ngược” với cành chĩa rộng ra như bộ rễ ngược lên trời, cũng mang trong mình câu chuyện kỳ thú. Loài cây này chủ yếu sinh sống ở các vùng khô cằn của châu Phi và châu Úc. Người dân tại lưu vực sông Zambezi tin rằng ngày xưa, cây bao báp từng đứng thẳng tắp nhưng vì kiêu ngạo, bị thần linh nhổ lên và cắm ngược xuống đất. Thực tế, khi rụng lá, cành cây của bao báp chĩa rộng như bộ rễ hướng trời, còn được gọi là cây lộn ngược.

Trong khu vực châu Phi, cây bao báp có thể cao tới 30 mét, thân có chu vi lớn đến 30 vòng tay ôm. Đặc biệt, một cây cổ thụ rỗng ruột tại Zimbabwe có thể chứa đến 40 người, từng được sử dụng làm kho chứa, nhà tù hoặc trạm chờ xe buýt. Ở khu bảo tồn thiên nhiên Kruger, một cây bao báp cổ khổng lồ còn dùng để chứa tro cốt tổ tiên, thể hiện giá trị văn hóa lẫn sinh thái của loài cây này.

Tại Việt Nam, cây bao báp lần đầu xuất hiện từ thời Pháp thuộc, do ông Chánh tham biện ở Hà Tiên mang từ châu Phi về trồng. Hơn 100 năm qua, cây bao báp cổ thụ tại Hà Tiên đã trở thành biểu tượng của vùng đất này. Trong khi đó, ở Huế, một cây bao báp cổ khác đã tồn tại từ khoảng năm 1950, do kỹ sư nông lâm Nguyễn Hữu Đính trồng từ hạt giống lấy về từ châu Phi. Tại TP.HCM, khu vườn của Trường ĐH Sư phạm sở hữu một cây bao báp đã hơn 30 năm tuổi, do ông Nguyễn Quý Tuấn mang về từ Angola năm 1993.

Hoa của cây bao báp đặc biệt hấp dẫn, với phần cuống dài hơn 1 mét, nụ hoa tròn to hơn nắm tay. Khi hoa nở, cánh bung xòe trắng muốt, mặt trong phủ lớp lông mịn như nhung. Theo PGS-TS Tống Xuân Tám, Trưởng khoa Sinh học, hoa bao báp thường nở rộ vào ban đêm, mặc dù khí hậu chưa thực sự phù hợp khiến cây ra nhiều hoa nhưng không kết trái. Sau hơn 30 năm, cây đã trở thành biểu tượng của trường và là niềm tự hào của khoa Sinh học.

Cây bao báp còn được gọi là “cây của sự sống” nhờ khả năng giữ nước cực lớn, lên tới 120.000 lít. Trong những vùng khô hạn, đây là nguồn nước quý giá giúp con người và các loài động vật sinh tồn. Vỏ cây dùng làm dây thừng, hạt rang để ăn, dầu từ hạt có thể ép ra, trái cây giàu vitamin giúp bổ dưỡng. Trong lịch sử, cây bao báp Zimbabwe từng được ước tính hơn 2.450 năm tuổi trước khi bị đổ năm 2011, và các nhà khoa học xác định rằng cây có thể sống tới 3.000 năm.

Tại Việt Nam, cây bao báp đầu tiên là cây do ông Chánh tham biện trồng ở Hà Tiên, đã hơn 100 năm tuổi. Một cây khác được trồng khoảng năm 1950 ở Huế. Nhiều cây trong Thảo Cầm Viên TP.HCM cũng bắt đầu được nhân giống, góp phần bảo tồn loài cây đặc biệt này.

Bên cạnh đó, cây bàng vuông giữa TP.HCM cũng mang ý nghĩa thiêng liêng của biển đảo. Được tặng bởi quân dân Trường Sa năm 2002, cây cao gần 10 mét, tỏa bóng râm mát và ra hoa nhiều đợt trong năm. Trái bàng vuông lớn, phát tán bằng cách trôi nổi trên biển và có thể sống sót đến 2 năm mà không hư hỏng. Hình ảnh cây bàng vuông như một sứ giả, là biểu tượng của sự kiên cường, dũng cảm của người lính đảo và là cầu nối thiêng liêng giữa biển khơi và đất liền.

Trong các khu chung cư ở TP.HCM, nhiều cây bàng vuông cũng đã được trồng, mang biểu tượng về lòng trung thành và ý chí bảo vệ biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Thật vậy, mỗi chiếc lá, trái cây của cây đều nhắc nhở về những người lính ngày đêm giữ gìn chủ quyền biển đảo đất nước.

Bàng vuông, với trái đèn lồng đặc trưng, là loài cây nằm trong Sách đỏ Việt Nam, được xem như biểu tượng của sự kiên cường, thích nghi với điều kiện khắc nghiệt. Loài cây này đã trở thành biểu tượng của sức mạnh, dũng cảm của các chiến sĩ nơi đầu sóng ngọn gió, như một minh chứng sống động cho ý chí quật cường của dân tộc.