LÙNG XÙNG CHIẾN DỊCH KIỂM SOÁT MUỖI BẰNG CÔNG NGHỆ SINH HỌC TẠI TRUNG QUỐC

Tại trung tâm nghiên cứu của Công ty Công nghệ Sinh học Wolbaki Quảng Châu, hàng triệu con muỗi mang vi khuẩn Wolbachia được nuôi dưỡng trong môi trường kiểm soát nghiêm ngặt. Các thiết bị tự động phân loại ấu trùng, tách muỗi đực và cái với tỷ lệ sai sót thấp dưới 0,5%. Sau quá trình sinh sản, tỉ lệ xác định giới tính ở muỗi thành phẩm chỉ còn dưới 0,3%.

Mỗi tuần, Trung Quốc thả hơn 5 triệu con muỗi đực mang vi khuẩn Wolbachia vào các khu vực dịch bệnh nhằm hạn chế sự sinh sản của muỗi cái, trung gian truyền virus Chikungunya. Muỗi cái chỉ hút máu người, trong khi muỗi đực không cắn hay hút máu, nên kiểm soát được số lượng muỗi cái đồng nghĩa với việc giảm đáng kể khả năng lây truyền bệnh.

Ông Gong Juntao, Phó tổng giám đốc công ty, chia sẻ: “Chiến lược lấy muỗi trị muỗi chủ yếu dựa vào mối quan hệ cộng sinh giữa vi khuẩn Wolbachia và muỗi. Khi muỗi đực mang Wolbachia giao phối với muỗi cái hoang dã không chứa vi khuẩn, trứng sẽ không phát triển thành muỗi con bình thường, từ đó làm giảm dần quần thể muỗi trong khu vực.”

Quy trình bắt đầu bằng việc chọn lọc muỗi cái mang Wolbachia ổn định để nhân giống quy mô lớn. Sau đó, hàng trăm nghìn muỗi đực mang vi khuẩn được thả định kỳ vào vùng mục tiêu. Do muỗi cái chỉ giao phối một lần trong đời, nếu chúng kết đôi với muỗi đực “tuyệt dục,” toàn bộ trứng của chúng sẽ vô hiệu. Liên tục nhiều lần thả muỗi đực, quần thể muỗi hoang dã giảm rõ rệt, giúp kiểm soát dịch bệnh hiệu quả.

Phương pháp này có nhiều ưu điểm so với dùng hoá chất diệt muỗi. Nó đạt hiệu quả cao, độ an toàn sinh học rất lớn, thân thiện với môi trường và chính xác hơn trong mục tiêu kiểm soát muỗi vằn truyền bệnh sốt xuất huyết và Chikungunya. Theo ông Gong, muỗi đực tuyệt dục không gây hại cho các loài côn trùng hay thiên địch khác, góp phần duy trì cân bằng sinh thái.

Kỹ thuật này đã được thử nghiệm thành công từ năm 2015 tại nhiều khu vực của Trung Quốc. Tại Bạch Vân, Quảng Châu, nhóm nghiên cứu từng áp dụng phương pháp này để phòng chống dịch sốt xuất huyết Dengue. Với tỷ lệ thả 5 con muỗi “có lợi” trên mỗi mét vuông, mỗi tuần thả khoảng 1 triệu muỗi đực Wolbachia, kết quả sau 7 năm cho thấy mật độ muỗi giảm hơn 90%, không ghi nhận ca bệnh mới trong khu vực.

Ông Gong nhấn mạnh: “Chúng tôi duy trì tỷ lệ thả muỗi đực cao, thường là 5:1, nghĩa là cứ mỗi con muỗi cái hoang dã, chúng tôi thả ít nhất 5 con muỗi đực tuyệt dục. Chỉ sau 3 tuần, số lượng muỗi hoang dã đã giảm một nửa, sau 6–8 tuần, giảm hơn 80%.”

Trước nguy cơ dịch Chikungunya lan rộng, công ty tiếp tục tăng cường sản xuất, đạt hơn 5 triệu muỗi đực mỗi tuần, tăng cường nguồn lực phòng chống dịch bệnh. Ngoài ra, chuẩn bị các hoạt động duy trì liên tục và ứng phó khẩn cấp khi dịch bùng phát vẫn đang được đẩy mạnh.

Chikungunya là bệnh do virus Chikungunya gây ra, lây truyền qua muỗi Aedes vằn — loài muỗi cũng truyền bệnh sốt xuất huyết. Tính đến tháng 8, Trung Quốc báo cáo trên 7.000 ca nhiễm virus này, tâm điểm dịch ở Phật Sơn, Quảng Đông, và đã lan sang Hồng Kông, Ma Cao, Hồ Nam. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Âu, virus đã khiến hơn 240.000 người nhiễm và 90 trường hợp tử vong toàn cầu trong năm 2025.

Đáp lại tình hình này, Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo người dân cần chủ động phòng bệnh qua các biện pháp như đậy kín dụng cụ chứa nước, diệt lăng quăng, vứt bỏ vật phế thải, mặc quần áo dài khi ra ngoài, phối hợp phun hóa chất diệt muỗi định kỳ, và đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu sốt, đau khớp, nổi ban để được khám và điều trị kịp thời.