HIPHOP VIỆT NAM ĐANG CHUYỂN HÓA, CHƯA HỀ CHẾT ĐÚNG NHƯ MỌI NGƯỜI NGHĨ
Ngày 14/08/2013, Kendrick Lamar gây chấn động làng nhạc rap toàn cầu khi xuất hiện trong ca khúc Control cùng Big Sean và Jay Electronica. Trong đó, verse của Kendrick trở thành khoảnh khắc lịch sử, được nhắc đến như một biểu tượng của sự thách thức và chân thật trong hiphop đương đại. Dù mới bắt đầu sự nghiệp, Kendrick đã thể hiện một tinh thần hiếu chiến, dựng lên hình ảnh của một rapper sẵn sàng gọi tên và đối đầu với những huyền thoại của thế giới rap như Eminem, Andre 3000 hay những tên tuổi đang thống trị giới underground. Những câu rap ngắn ngủi nhưng đậm chất cạnh tranh, như “Drake, J.Cole, Wale, Pusha T, A$AP Rocky, Meek Mill, Tyler the Creator, Mac Miller… Tôi yêu tất cả các anh, nhưng tôi cũng muốn đánh bại tất cả các anh”, đã làm rung chuyển cộng đồng hiphop toàn cầu. Thay vì để shock hay tìm kiếm fame, Kendrick muốn khơi lại tinh thần cạnh tranh, đẩy giới rap trở lại với cảm giác ganh đua, sáng tạo và trung thành với cội nguồn của hiphop.

Cũng giống như một khoảnh khắc này thấm đẫm ý nghĩa, gần đây giới rap Việt Nam cũng rơi vào cuộc nội chiến nội bộ, phản ánh sự phân rã trong chính thế hệ của mình. Trong các cuộc thi âm nhạc, nhiều rapper từ kỳ cựu đến tân binh đã dùng diss track để gay gắt chỉ trích, châm chọc lẫn nhau, phản ánh rõ ràng sự khó kiểm soát của một sân chơi đang trưởng thành nhưng chưa ổn định. Dế Choắt, Rhymastic, ICD, Phúc Du, MCK, đều tham gia vào cuộc chiến. Những lời rap diss có phần thẳng thừng, đậm chất tranh đấu, nhưng cũng cho thấy sự thiếu hụt của tính nguyên bản và thách thức trong cách thể hiện. Các rapper đang phải đối diện với câu hỏi lớn về tương lai của rap Việt, liệu nó có còn giữ được tinh thần tranh đấu, phản kháng vốn là cốt lõi của hiphop, hay đang bị thuần hóa để phù hợp với thị trường dễ dãi hơn?

M đang tự hỏi, liệu rap Việt có thật sự đang chết hay không, và câu trả lời nằm ở sự chuyển đổi của chính thể loại này. Thật ra, hiphop chưa bao giờ chỉ là âm nhạc. Nó là một trạng thái tinh thần phản kháng, tự do, cá tính, bắt nguồn từ cảm xúc chân thật của các cộng đồng bị bỏ rơi trong xã hội. Khi rap du hành về Việt Nam, nó không mang theo lịch sử nô lệ, phản kháng chính trị gay gắt như ở Mỹ, nhưng tinh thần tự do, phản kháng và thái độ đột phá vẫn là đặc trưng của nó. Những bài rap đầu tiên ở Việt Nam chủ yếu xoay quanh cuộc sống, cảm xúc cá nhân, những xung đột xã hội nhỏ lẻ và tình yêu chứ không phải những câu chuyện băng đảng, súng đạn như các phiên bản hiphop mang tính nguyên bản.

Dù không được công nhận chính thức, rap vẫn là tiếng nói của giới trẻ, thể hiện khát vọng tìm kiếm bản sắc trong một xã hội còn nhiều ràng buộc. Từ những ngày đầu, các rapper Việt chủ yếu hoạt động underground, phân chia rõ ràng với thị trường mainstream. Nhưng từ năm 2020, sự xuất hiện của các chương trình như Rap Việt đã tạo cú hích lớn, giúp thể loại này trở nên phổ biến hơn, biến rap thành một hiện tượng thương mại. Các tên tuổi như MCK, tlinh, HIEUTHUHAI, Obito nổi bật trong các cuộc thi, trở thành biểu tượng của thế hệ mới. Tuy nhiên, phần lớn rap Việt vẫn còn chật vật, nhiều nghệ sĩ phải đi theo con đường dễ dàng hơn để kiếm sống – chuyển sang pop, R&B hoặc tham gia show truyền hình. Cuộc chiến giữa underground và mainstream phản ánh rõ nét sự phân rã trong cộng đồng sáng tạo này.

Trong khi đó, sự tách biệt về tinh thần và giá trị vẫn còn đó. Underground vẫn giữ trọn vẹn ý nghĩa tự do, sáng tạo, là nơi các nghệ sĩ thể hiện chính mình mà không phải chạy theo xu hướng thị trường. Đây là nơi các rapper có thể thử nghiệm, thể hiện cá tính riêng, kể chuyện bằng lời rap chân thực nhất. Ngược lại, mainstream hướng đến sự hài lòng đại chúng, mài giũa cái tôi để trở thành ngôi sao giải trí, phù hợp với tiêu chuẩn của showbiz và thị trường. Điều này dẫn đến câu hỏi về sự thật của hiphop trong giới âm nhạc Việt: liệu nó có đang mất đi nguồn năng lượng phản kháng, chạm đến những chân giá trị hay không?

Ngay cả ở Mỹ hoặc thế giới, các gạo cội cũng không tránh khỏi những đánh giá bi quan. Kendrick Lamar từng thể hiện qua các bản rap mới, nhấn mạnh về sự suy thoái của thể loại này. Nas cũng chia sẻ rằng, “tôi từng nói hiphop đã chết. Thực ra, nó gần như đã chết.” Ở Việt Nam, dù thị trường sôi động, số lượng người yêu hiphop chân chính – hiểu được cảm xúc và tinh thần của nó – còn hạn chế. Chất lượng của khán giả thật sự hiểu và cảm nhận giá trị của hiphop vẫn là một bài toán chưa có lời giải rõ ràng.

Nhìn nhận từ góc độ này, rõ ràng rap Việt vẫn đang trong giai đoạn chuyển mình. Nó không chết, chỉ đang thay đổi về hình thái và diện mạo. Hiphop trong mắt nhiều nghệ sĩ là một trạng thái của phản kháng, tự do và chân thật, không chỉ dành cho những nhóm xã hội bị kỳ thị mà còn là tiếng nói của thế hệ trẻ Việt Nam muốn khẳng định cá tính của mình trong một xã hội còn như mờ nhạt về văn hóa độc lập. Dù chưa thể trở thành một phong trào lớn như ở Mỹ, rap Việt đang đi theo con đường riêng, liên tục học hỏi, va đập, rồi dần dần định hình lại tiếng nói phù hợp với đất nước và thời đại.

Câu chuyện về tương lai của hiphop Việt vẫn còn bỏ ngỏ. Những nghệ sĩ giữ nguyên giá trị sáng tạo, trung thành với cá tính riêng, dù có thể ít người biết đến, vẫn chính là những người giữ lửa tinh thần phản kháng. Trong khi đó, nhiều rapper buộc phải thích nghi của cuộc chơi thương mại để duy trì sự nghiệp, đổi lấy sự nổi tiếng và hợp đồng. Cả hai hướng đi đều có ý nghĩa riêng, giúp rap Việt tồn tại trong lòng cộng đồng, trong giới trẻ và trên đấu trường âm nhạc rộng lớn hơn.

Chỉ cần còn những người dám viết, dám nói, dám trung thành với chính mình, hiphop Việt Nam chưa bao giờ chết. Nó chỉ đang thay đổi hình dạng để phù hợp với dòng chảy của thời đại, truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ mới dám kể câu chuyện của riêng mình. Những bài rap viết về mẹ, về quê hương, về cuộc sống, về những ước mơ nhỏ bé giữa dòng đời tất bật vẫn là nguồn sống, là hơi thở của hiphop trong lòng người Việt Nam. Và miễn còn những đứa trẻ ngồi dưới ánh đèn đêm, cầm bút viết câu rap đầu tiên của đời mình, thì hiphop vẫn còn sống – một tinh thần không thể chết, chỉ có thể chuyển mình.