HIPHOP VIỆT NAM ĐANG CHUYỂN HÓA, CHỨ KHÔNG CHẾT

Ngày 14/8/2013, Kendrick Lamar gây tiếng vang lớn khi xuất hiện trong single Control của Big Sean cùng Jay Electronica. Tuy ban đầu chỉ là một bài rap bình thường, nhưng verse của Kendrick đã tạo ra một cú sốc trong giới hiphop thời điểm đó, và cho đến nay vẫn được nhắc đến như một khoảnh khắc định hình đương đại. Trong phần thể hiện này, Kendrick, khi đó còn là một tân binh, đã thể hiện sự sung mãn và hiếu chiến đúng chất của một rapper trẻ đầy năng lượng, không ngần ngại xưng danh mình là “King of New York” dù xuất phát từ Compton hay đặt ra thách thức đối thủ trong giới như Drake, J.Cole, Wale, Pusha T, A$AP Rocky, Meek Mill, Tyler the Creator, Mac Miller… Trong vài câu ngắn, Kendrick đã dấy lên một cuộc chiến đầy cảm xúc và thách thức, khiến cả giới rap toàn cầu ngỡ ngàng. Đó không chỉ là sự tự hào cá nhân, mà còn là một lời kêu gọi các thế hệ rapper hồi sinh tinh thần cạnh tranh, sáng tạo, đậm chất của hiphop chân chính.

Có thể nói, verse đó như một lời nhắc nhở về bản chất của hiphop: sốt sắng, đôi khi gay gắt, để giữ vững tính nguyên bản, phản ánh cuộc sống, tự do và khát vọng của những người bị xã hội bỏ rơi. Kendrick không chỉ muốn củng cố vị thế cá nhân, mà còn tìm cách thức tỉnh các đồng nghiệp, khơi gợi lại cảm giác ganh đua để tạo ra những tác phẩm mang giá trị thật sự, không chỉ để gây sốc hay nổi tiếng nhất thời.

Nhìn lại bối cảnh hiện tại của rap Việt, không khó để liên tưởng đến khoảnh khắc này. Gần đây, giới hiphop trong nước đang trải qua một cuộc chiến nội bộ gay gắt, chia rẽ giữa underground và mainstream. Các cuộc thi như Rap Việt đã giúp nhiều rapper trẻ trở thành ngôi sao, như MCK, Tlinh, HIEUTHUHAI hay Obito, những người vẫn giữ vững tinh thần sáng tạo và cá tính riêng. Tuy nhiên, phần lớn các nghệ sĩ đều đối mặt với thực tế khó khăn trong hành trình duy trì sự nghiệp vì thị trường Việt Nam còn chưa đủ lớn để nuôi dưỡng những rapper chân chính. Sự lấn sân sang các lĩnh vực như pop, R&B hay show truyền hình không chỉ là xu hướng tất yếu của giới nghệ sĩ, mà còn phản ánh sự đau đáu trong việc vừa giữ vững giá trị của hiphop, vừa thích nghi với thị hiếu đại chúng.

Các cuộc tranh luận về underground hay mainstream vẫn đang diễn ra, và chính điều này đã khiến bản chất của rap bị xao lãng. Underground vẫn là nơi bảo tồn những giá trị nguyên bản, tự do sáng tạo, là nơi các rapper thể hiện cá tính riêng biệt, không bị áp đặt bởi tiêu chuẩn thương mại. Đó là biểu tượng của sự phản kháng, thể hiện tiếng nói chân thực của những người nghệ sĩ, của những thế hệ tự nhiên và chân phương. Ngược lại, mainstream biến hiphop thành ngành công nghiệp, nơi câu chuyện về ‘đẳng cấp’ và hình ảnh trở nên quan trọng hơn tính nguyên bản.

Thực tế, sau cơn bão của các chương trình truyền hình, nhiều ý kiến vẫn còn bi quan về tương lai của hiphop Việt. Một số tên tuổi như MCK, Low G, Wxrdie, Obito vẫn chứng minh khả năng chinh phục khán giả qua chất lượng thực sự, còn đa phần các rapper khác phải chạy theo xu hướng để kiếm sống, sẵn sàng hy sinh cá tính để tự phù hợp với thị trường. Điều này dẫn đến tình trạng phân chia rõ nét trong giới: một bên là những người giữ vững phẩm chất, dám thử nghiệm, chống lại sự thương mại hóa tràn lan; bên kia là những nghệ sĩ dễ “bắt tay” với cơ hội để trở thành ngôi sao giải trí.

Nhiều bậc naam đã cảnh báo rằng, khi rap trở thành một thương hiệu mang tính giải trí buông lỏng, đặc biệt trong các cộng đồng như Việt Nam, tinh thần phản kháng, chất “ngỗng nghênh” của hiphop sẽ dần biến mất. Nếu không giữ vững linh hồn ban đầu, hiphop dễ bị thuần hóa, trở thành thứ nghe dễ nghe, dễ nhồi nhét cảm xúc giả tạo. Một phần của sự “chết” của hiphop chính là ở đây: bị đại trà hóa, biến thành hình thức chứ không còn nội dung.

Ở Mỹ, những gương mặt lão luyện như Kendrick Lamar, Nas cũng đã bày tỏ sự tiếc nuối về sự xuống dốc của hiphop. Những lời rap của họ, dù có gây tranh cãi, vẫn luôn mang trong mình tâm tư về việc giữ gìn giá trị cốt lõi của thể loại này. Nas thừa nhận rằng, hiphop giờ đây gần như đã chết, khi mà phần lớn các nghệ sĩ trẻ ít thể hiện khả năng phản biện xã hội, mà chỉ hướng tới hình ảnh mẫu mực để dễ gây chú ý hơn.

Tại Việt Nam, bức tranh về tương lai của hiphop cũng không quá sáng sủa. Thị trường đang có vẻ rộn ràng, nhưng thực chất, lượng khán giả thực sự thấu hiểu, yêu mến và giữ gìn những giá trị nguyên bản của hiphop còn khá hạn chế. Những nghệ sĩ như MCK hay Obito tuy nổi bật nhờ chất riêng, nhưng đa số các rapper còn lại phải chọn cạnh tranh bằng cách chuyển hướng sang thị trường dễ tiêu thụ hơn, từ mainstream sang pop, R&B, hoặc tham gia các show truyền hình để duy trì sự nghiệp.

Sự phân chia giữa underground và mainstream không chỉ là vấn đề thị trường mà còn là cách các nghệ sĩ chọn trở thành ai trong lòng giới âm nhạc này. Underground vẫn là nơi thể hiện tinh thần thật, là nơi nhà sáng tạo tự do biểu đạt, không bị áp đặt bởi số lượng hay tiêu chuẩn thương mại. Còn mainstream, tuy mang lại thành công và sự nổi tiếng, nhưng đôi khi lại đánh mất chính cảm hứng và sự chân thực của rap, trở thành hình thức trình diễn theo yêu cầu của thị trường.

Tổng thể, rap Việt không thể nói là đang chết, mà đúng hơn là đang chuyển hóa. Nó như một sinh thể sinh động, đan xen giữa sự truyền cảm hứng của underground và sức hút của mainstream. Tinh thần của hiphop chính là phản kháng, tự sự, chân thật – những điều dù có bị che giấu hay làm dịu đi, vẫn luôn tiềm tàng trong từng câu rap của các nghệ sĩ chân chính. Có thể chưa rõ ràng, chưa đủ lớn để làm rúng động toàn ngành, nhưng dòng chảy này vẫn còn đó, âm thầm và bền bỉ, sẵn sàng tiếp tục kể những câu chuyện sống thật của thế hệ trẻ Việt Nam.

Tương lai của hiphop Việt Nam còn phụ thuộc vào cách các nghệ sĩ, khán giả và ngành công nghiệp đồng hành cùng nhau để giữ lấy sự chân thực, giữ vững giá trị phản kháng và sáng tạo. Chính trong những lần thử nghiệm, va đập này, hiphop sẽ tiếp tục thích nghi, phát triển và tồn tại như một trạng thái của sự tự do – không bị giới hạn bởi hình mẫu hay chuẩn mực, mà luôn luôn là tiếng lòng của chính những người sáng tạo.