TỪ TIỀN SỐ THẾ GIỚI ĐẾN VIỆT NAM: CƠ HỘI LÀM GIÀU HAY NGƯỠNG NGÀY – NHỮNG MỚI NHẤT VỀ THỊ TRƯỜNG TIỀN ĐIỆN TỬ

Nhiều báo cáo cho thấy nhà đầu tư Việt Nam đang tham gia vào thị trường tiền số với giá trị rất lớn, lên đến hàng trăm tỉ USD mỗi năm. Vấn đề đặt ra là họ đang rót tiền vào đâu và điều gì đã khiến các dự án tiền ảo tại Việt Nam dễ dàng biến mất hoặc gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư? Trong bối cảnh thế giới đã có những đồng tiền số nổi bật như Bitcoin, Ethereum, Solana, thì trong nước cũng có nhiều doanh nghiệp phát hành token – một dạng tiền số dựa trên nền tảng blockchain riêng, nhưng đa phần đều đi đến thất bại hoặc gây lừa đảo.

Các dự án tiêu biểu như TomoChain (nay đổi tên thành Viction), Kyber Network, Axie Infinity, AntEx đều từng có thời kỳ đạt giá trị cao đáng kể. Tuy nhiên, theo thời gian, các token này đều mất giá hoặc thậm chí biến mất khỏi thị trường, khiến nhiều người đầu tư “tiền mất tật mang”. Chẳng hạn, token VIC của Viction hiện còn khoảng 0,21 USD, thấp hơn nhiều so với đỉnh 3,4 USD của năm 2021; hoặc token KNC của Kyber Network từng đạt 5,6 USD nay còn chưa đầy 0,33 USD. Những dự án như Axie Infinity hay Rabbit cũng đều lao dốc mạnh sau thời kỳ thăng hoa, giá trị giảm đến hơn 95%.

Thực trạng tiền số Việt Nam chủ yếu là tự phát và không có sự kiểm soát chặt chẽ. Những dự án tự phát, tự do phát hành token không qua kiểm tra của cơ quan chức năng, dễ dàng trở thành bẫy lừa đảo hoặc sập sàn gây thiệt hại cho nhà đầu tư. Tháng 4.2018, vụ lừa đảo liên quan đến iFan và Pincoin của Công ty Modern Tech đã huy động vốn từ hơn 32.000 người với tổng số tiền lên đến 15.000 tỉ đồng, hứa hẹn lợi nhuận khủng nhưng đều đổ vỡ sau đó. Trong tháng 8 vừa qua, Công an Hà Nội đã triệt phá nhóm đối tượng phát hành, quảng bá các dự án tiền ảo như Game Naga Kingdom và Wingstep, thu về hàng triệu USD từ hàng nghìn nhà đầu tư nhưng rồi gây thất bại, khiến họ mất trắng tiền.

Tiền số tại Việt Nam chủ yếu mang tính tự phát, phần lớn các token không có giá trị thực, dễ dàng bị thao túng hoặc sập sàn bất cứ lúc nào. Theo ước tính, hơn 90% token phát hành trong giai đoạn 2020-2022 đã mất giá hoặc ngừng hoạt động, chỉ có rất ít token giữ được thanh khoản hoặc có ứng dụng thực tế. Trong khi đó, các dự án thành công phần lớn đều do có sự kiểm soát và chứng nhận của nhà nước hoặc các cơ quan liên quan. Thị trường tiền số chưa chính thức được công nhận tại Việt Nam, nên nhà đầu tư phải chấp nhận mọi rủi ro khi tham gia.

Phân tích từ ông Võ Đỗ Thắng, Giám đốc Trung tâm an ninh mạng Athena, cho thấy các nhóm tạo lập đồng tiền số thường không mất quá nhiều công sức. Chỉ cần đầu tư khoảng hơn 10.000 USD để mua phần mềm nhân bản, rồi dùng các ý tưởng lôi kéo, truyền thông quảng bá để thu hút nhà đầu tư, sau đó sập sàn hoặc biến mất sau khi thu hút đủ lượng tiền lớn. Trong những năm 2020-2021, nhiều game phát triển từ nước ngoài đưa coin vào Việt Nam để phát triển nông trại ảo, thu hút người chơi mua vật phẩm, đất đai trong game rồi đổi lấy token thực ra lại là mồi nhử, rồi sau đó sập sàn khiến hàng nghìn người lâm vào cảnh mất sạch tiền.

Ngoài ra, còn xuất hiện các đồng coin chỉ để đẩy giá lên cao rồi giảm mạnh khi không có tính thanh khoản, không rõ giá trị sử dụng thực tế. Các token này không chịu sự giám sát của tổ chức nào, dễ dẫn đến thiệt hại lớn cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, chính phủ đang bắt đầu đưa tiền số vào thị trường tài sản mã hóa để tăng tính minh bạch, kiểm soát rủi ro tốt hơn, bảo vệ nhà đầu tư và hạn chế các hoạt động phi pháp.

Theo báo cáo của Triple-A, tính đến năm 2024, có khoảng 17 triệu người Việt sở hữu ví điện tử liên quan đến tiền số, chiếm khoảng 17% dân số, cao hơn nhiều so với trung bình toàn cầu. Chỉ số “Global Crypto Adoption Index 2024” của Chainalysis xếp Việt Nam thứ 5 thế giới trong số các quốc gia có tỷ lệ sở hữu tiền số cao nhất. Thị trường này cũng thu hút dòng tiền lên tới khoảng 120 tỉ USD trong giai đoạn từ tháng 7.2022 đến tháng 6.2023, phản ánh rõ sự quan tâm lớn từ cộng đồng người dùng địa phương.

Trong bối cảnh đó, nhà đầu tư cần đặc biệt cẩn trọng khi tham gia thị trường tiền số tại Việt Nam. Những dự án tự phát, chưa được kiểm duyệt, đứng trước nguy cơ bị lừa đảo hoặc sập sàn bất cứ lúc nào. Chính sách của Chính phủ về việc thí điểm thị trường tài sản mã hóa sẽ là bước tiến giúp tăng cường giám sát, giảm thiểu rủi ro, hướng tới một thị trường tiền số lành mạnh và bền vững hơn trong tương lai.