XÂY NHẦM NHÀ TRONG XÃ HỘI PHÁP LÝ: HỆ THỐNG QUẢN LÝ ĐẦU HỒI, DÂN MỎI MÒN ĐÒI LẠI SẢN PHẨM CỦA CHÍNH MÌNH

Vấn đề xây nhà sai ranh giới không còn là câu chuyện cá biệt, mà đã trở thành điểm tối của hệ thống quản lý đất đai, xây dựng hiện nay. Trên thực tế, những vụ việc xảy ra tại Hải Phòng, TP.HCM hay Bình Dương cho thấy, trách nhiệm không chỉ thuộc về cá nhân vi phạm mà còn là biểu hiện của một lỗ hổng trong vận hành pháp luật và kiểm soát hành chính.

TẠI SAO CÓ NHIỀU VỤ XÂY NHẦM NHÀ MÀ KHÔNG NGƯỜI NÀO BỊ XỬ PHẠT ĐẶC BIỆT?

Tại phường Thiên Hương, Hải Phòng, bà T.T.K.L phát hiện toàn bộ đất của mình đã bị ông Đ.V.H xây dựng căn nhà hai tầng trên phần đất không thuộc quyền sở hữu hợp pháp. Dù chính quyền đã lập biên bản yêu cầu dừng thi công, công trình vẫn cứ tiếp tục hoàn thiện. Bản án yêu cầu tháo dỡ và trả lại đất vẫn chưa được thi hành, trong khi người vi phạm vẫn chiếm giữ và sinh hoạt trong nhà.

Ở TP.HCM, bà N.T.H cũng rơi vào tình cảnh tương tự. Khi mới xin cấp giấy phép tại thửa đất 799, bà bị từ chối vì đã có nhà trên đất. Khi mang sổ đỏ hợp pháp đi khiếu nại, UBND xác định ông Đ.V.N xây nhầm nhà trên thửa đất của bà. Thỏa thuận đổi vị trí không thành, chính quyền buộc bà giải quyết qua “thương lượng ngoài pháp luật”, khiến vụ kiện kéo dài rồi chưa có kết quả rõ ràng.

Tương tự, tại phường Chánh Hiệp, ông N.M.T đã xây nhà sai vị trí trên đất của bà V.T.T. Sau hòa giải, ông này đã chủ động xin lỗi và thuê “thòng đèn” di dời nhà về đúng chỗ. Tại xã Bàu Bàng, vụ tranh chấp kéo dài nhiều năm, người xây nhầm còn từ chối thừa nhận sai phạm dù đã có phán quyết của tòa án. Một số trường hợp, chủ đất còn bị chính người xây dựng ép buộc hợp thức hóa, buộc phải nhượng lại phần đất.

Tiếp đó, bà Đ.T.Q.N phát hiện giấy phép xây dựng của mình lại cấp cho người khác trên thửa đất đã hợp pháp. Thế nhưng, vụ việc bị chờ đợi chỉ đạo từ phía cơ quan chức năng, khiến tài sản của bà tiếp tục bị xâm phạm.

HỆ THỐNG QUẢN LÝ VẮNG LỜI, DÂN MỎI MÒN ĐÒI LẠI SẢN PHẨM CHÍNH MÌNH

Rất thật, người dân hay đùa rằng “Lực lượng quản lý xây dựng như đặc nhiệm đô thị”, ai đổ vật liệu xây dựng nhỏ hay hàng rào làm sai đều bị phát hiện ngay. Những căn nhà xây dựng sai phạm lớn ròng rã hàng tháng trời mà vẫn không bị kiểm tra, xử lý, gây ra cảm giác hệ thống quản lý đã buông lỏng hoặc thiếu trách nhiệm rõ rệt.

Chuyện bắt nguồn từ các lỗi hệ thống, từ bản đồ sai lệch, hồ sơ đất đai không chính xác, đến xác minh chủ sở hữu thiếu chặt chẽ. Người chịu thiệt thòi lại chính là chủ đất hợp pháp, phải đi kiện, tranh cãi để đòi lại quyền sở hữu của mình trong khi pháp luật có đầy đủ các quy định rõ ràng từ lâu.

KHI PHÁP LUẬT ĐẾN SAU, CÒN CÁI SAI THÌ “ĐÓNG BÊ TÔNG”

Luật Xây dựng sửa đổi 2020, Nghị định 91/2019/NĐ-CP và 16/2022/NĐ-CP quy định rõ các biện pháp xử lý vi phạm, tháo dỡ công trình xây dựng sai phép, khôi phục hiện trạng và trả lại quyền sử dụng đất hợp pháp. Luật Đất đai 2013 và 2024 cũng yêu cầu cấp giấy phép xây dựng đúng quy định, có sổ đỏ rõ ràng.

Tuy nhiên, các công cụ này thường bị bỏ lửng, không được thực thi kịp thời. Một công trình xây dựng sai phạm nếu bị ngăn chặn từ bước móng xây sẽ dễ dàng hơn nhiều, còn đã hoàn thiện còn đưa vào sử dụng, thì hệ quả là kéo theo kiện tụng, thương lượng trái phép hoặc “hợp thức hóa” qua các thỏa thuận phản luật, gây ra tình trạng “đóng băng” pháp lý trong quản lý đất đai.

Nhiều người còn lợi dụng sơ hở để biến việc xây nhà sai phạm thành “chiến lược chiếm đất”, xây nhanh rồi thương lượng để mua lại phần đất xâm phạm, giảm thiểu thiệt hại pháp lý, hoặc chờ cơ hội hợp thức hóa những sai phạm đó, tránh xử lý triệt để.

Chính quyền thậm chí, trong nhiều tình huống, chọn cách hòa giải hoặc đề nghị “chấp nhận” để giữ yên ổn, bất chấp luật pháp và quyền lợi hợp pháp của chủ sở hữu chính đáng. Các quy định về quyền sử dụng đất theo bộ luật Dân sự 2015 đều xác nhận tính bất khả xâm phạm, quyền này cần được pháp luật bảo vệ và thực thi đúng nguyên tắc.

KHÔNG THỂ ĐỂ CÔNG LÝ ĐẾN SAU BÊ TÔNG

Sự kiện xây nhà nhầm trên đất của người khác không đơn thuần là câu chuyện riêng lẻ, mà phản ánh rõ nét về khả năng vận hành và tính hiệu quả của hệ thống pháp luật. Từ việc cấp phép, kiểm tra giám sát, quản lý trật tự xây dựng đến xử lý vi phạm đều tồn tại lỗ hổng dễ dẫn đến bỏ sót hoặc xử lý muộn.

Không thể viện lý do “sáp nhập quận”, “chuyển đổi dữ liệu chậm” hay “cán bộ nhầm” để biện hộ cho sự chậm trễ, thiếu trách nhiệm. Một nhà nước pháp quyền phải đảm bảo rằng người có sổ đỏ chính đáng không bao giờ bị xâm phạm quyền, và công lý phải đến đúng nơi, đúng lúc, chứ không để kéo dài, để “đóng bêtông” những sai trái tồn đọng trong hệ thống.

Biện pháp mạnh từ đầu và sự minh bạch trong kiểm soát vận hành là chìa khóa. Người dân cần một hệ thống rõ ràng, đủ sức bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, thay vì phải đòi quyền qua những thủ tục kéo dài hoặc thương lượng trái luật. Một căn nhà xây sai ranh giới chỉ còn làm chứng cho sự thất bại của quy trình quản lý, và là lời nhắc về trách nhiệm của toàn bộ hệ thống quản lý – từ chính quyền các cấp đến các cơ quan liên quan.