GÁNH 45.000 TỶ ĐỒNG, GIÁ ĐIỆN CHỈ TĂNG TỐI ĐA 5% Trong dự thảo mới về điều chỉnh giá điện, Bộ Công thương đề xuất cho phép EVN tính các khoản chi phí chưa được hạch toán đầy đủ vào giá bán lẻ điện. Điều này giúp giảm thiểu tác động tăng giá, với mức tăng tối đa chỉ từ 2 đến 5%. Đặc biệt, nếu tăng giá trung bình 3% vào tháng 10, CPI cả năm 2025 chỉ tăng thêm 0,03%. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia vẫn băn khoăn trước khoản lỗ gần 45 nghìn tỷ đồng có thể được bổ sung vào giá điện, coi đó là con số đáng lo ngại cần thận trọng.
Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhận định việc áp dụng phương án 1, cho phép đưa mọi khoản chi phí chưa hạch toán vào giá trong tương lai, có thể giảm động lực kiểm soát chi phí của doanh nghiệp điện lực. Ông cảnh báo rằng điều này có thể làm giảm khả năng đổi mới công nghệ, khuyến khích tiết kiệm năng lượng do lợi ích được bù đắp qua giá bán lẻ. Phương án thứ hai đề xuất xử lý tạm thời, chỉ trong giai đoạn 2022-2023, kèm theo cơ chế giảm trừ lợi nhuận hoạt động khác, nhằm duy trì kỷ luật thị trường trong dài hạn. Ông nhấn mạnh cần có báo cáo rõ ràng về chi phí hợp lý, hợp lệ và chỉ tính những khoản khách quan.
Hình dung ảnh hưởng của việc phân bổ lỗ vào giá điện, ông Long cho biết nếu không có các điều kiện trần, minh bạch, không có trách nhiệm giải trình rõ ràng, quá trình này dễ dẫn đến những hậu quả tiêu cực. Trước đó, Bộ Tài chính, Bộ Quốc phòng đều yêu cầu rõ ràng về việc phân định lỗ do hoạt động sản xuất và cung ứng điện gây ra, tránh đẩy toàn bộ gánh nặng lên người tiêu dùng. Liên đoàn Công nghiệp – Thương mại Việt Nam cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các cơ sở pháp lý rõ ràng trong việc tính toán chi phí.
KHÔNG NÊN “ĐẨY” HẾT LỖ GIÁ ĐIỆN SANG NGƯỜI DÙNG Các chuyên gia đều đồng tình rằng việc để EVN “ôm” hết rủi ro tỷ giá và giữ lỗ dài hạn trên sổ sách là không hợp lý. Đỗ Thiên Anh Tuấn, giảng viên Đại học Fulbright Việt Nam, cho rằng chi phí rủi ro này cần được chia sẻ nhằm đảm bảo khả năng huy động vốn của EVN, giữ ổn định hóa đơn điện, đồng thời tránh gây sốc cho người tiêu dùng và nền kinh tế.
Theo ông, nguyên tắc xử lý phù hợp sẽ là chia sẻ rủi ro một cách hài hòa, xuyên suốt quá trình quản trị tài chính của EVN. Các quốc gia khác như Philippines, Indonesia, Thái Lan hay Ấn Độ đều có cách tiếp cận khác nhau: Philippines tính luôn vào giá để phản ánh đúng biến động chi phí, nhà nước hỗ trợ người nghèo; Indonesia giữ lỗ cho doanh nghiệp nhưng bù giá từ ngân sách; Thái Lan kết hợp cả hai, cũng như Ấn Độ áp dụng cơ chế điều chỉnh chậm hơn. Trong các thị trường phát triển, như Mỹ và Nhật Bản, doanh nghiệp tự phòng ngừa rủi ro tỷ giá mà ít phụ thuộc vào nhà nước.
Chuyên gia nhấn mạnh rằng, VN không nên để EVN gánh toàn bộ rủi ro tỷ giá và giữ lỗ quá lâu vì cuối cùng các khoản chi này đều sẽ phải được xử lý qua ngân sách hoặc điều chỉnh giá. Ông đề xuất hướng tiếp cận có điều kiện, có trần, có độ trễ, minh bạch rõ ràng và trách nhiệm trong quản lý, chia nhỏ chi phí biến động ra thành phụ phí rõ ràng và cân nhắc hỗ trợ tài khóa trong các trường hợp đặc biệt. Đối với các hộ nghèo, thay vì trợ cấp gián tiếp qua giá điện, chính phủ nên hỗ trợ trực tiếp theo mã khách hàng để tránh hiện tượng “ăn theo” và nâng cao hiệu quả chi trợ giúp.
Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam, Nguyễn Tiến Thỏa, khẳng định giá điện cần phản ánh chính xác các chi phí hợp lý, hợp lệ và lợi nhuận để DN có thể hoạt động bền vững. Ông nhấn mạnh rằng việc phân bổ dần khoản lỗ vào giá điện không trái luật, miễn là minh bạch rõ ràng và có cơ sở rõ ràng. Các số liệu về lỗ, chi phí đều phải minh bạch, được kiểm toán độc lập xác minh để đảm bảo tính công bằng và chính xác.
Ngoài ra, ông Thỏa còn đề nghị EVN tập trung tối đa vào nâng cao quản lý, tối ưu hóa chi phí, đảm bảo chất lượng dịch vụ và giảm thiểu các khoản chi không hiệu quả. Tất cả các quy trình công bố, tính toán phải rõ ràng, minh bạch và có kiểm soát chặt chẽ để tạo niềm tin trong xã hội về chính sách giá điện tương lai.