XÂY NHẦM NHÀ TRÊN ĐẤT NGƯỜI, HỆ THỐNG PHÁP LUẬT KHÔNG ĐỦ MẠNH

Vấn đề xây nhầm nhà không đơn thuần chỉ nằm ở khâu cấp phép mà còn là một lỗ hổng vận hành trong hệ thống pháp luật. Từ câu chuyện xây nhầm nhà trên đất người khác chưa bao giờ nóng bỏng đến vậy, phản ánh rõ nét những bất cập trong quản lý đất đai và trật tự xây dựng hiện nay.

Chủ doanh nghiệp, cán bộ địa phương hay người dân đều có thể trở thành nạn nhân của sự buông lỏng trong quy trình xác minh, cấp phép, giám sát thi công. Sai một cách có hệ thống từ hồ sơ, xác minh chủ thể đất đai cho đến việc hậu kiểm và xử lý vi phạm khiến nhiều căn nhà mọc trên đất người mà không ai biết rõ trách nhiệm thuộc về ai. Hệ quả là đất đai bị xâm phạm, quyền lợi chính đáng của người dân bị xem nhẹ, còn chính quyền thì rối tung trong việc giải quyết hậu quả hoặc đùn đẩy trách nhiệm.

Tại Hải Phòng, bà T.T.K.L đã phát hiện toàn bộ diện tích đất của mình bị xây dựng nhà hai tầng trong khi chính quyền đã từng lập biên bản, yêu cầu dừng thi công nhưng không thực hiện. Mặc dù bản án buộc tháo dỡ đã có, nhưng việc thi hành vẫn chưa được thực hiện, người vi phạm vẫn tồn tại trong căn nhà đã xây dựng trái phép.

Ở TP.HCM, câu chuyện tương tự diễn ra với bà N.T.H, khi bà đi xin cấp phép xây dựng mới biết đất của mình đã bị xây trái phép bởi người khác. Sau nhiều lần tranh chấp, hai bên không thể thống nhất về việc đổi vị trí, còn chính quyền thì vẫn chưa đưa ra giải pháp dứt điểm. Một trường hợp khác tại xã Bàu Bàng cũng cho thấy tình trạng kéo dài của các tranh chấp đất đai, dù có bản án rõ ràng nhưng các bên vẫn chưa thể phân định rõ ràng quyền lợi.

Trong khi đó, tại các phường, chính quyền địa phương dường như chỉ “đóng vai” kiểm tra các vi phạm nhỏ như mái tôn sai độ cao, hàng rào trồi ra vỉa hè. Còn các công trình xây dựng sai ranh giới, đặc biệt khi đã xâm phạm đất của người khác và kéo dài nhiều tháng trời lại thường bị bỏ qua hoặc chỉ được xử lý sau khi có phản ánh quyết liệt. Điều này cho thấy sự buông lỏng trong quản lý trật tự xây dựng, khiến các hành vi vi phạm trở thành chuyện “dễ như ăn想.

Các quy định pháp luật hiện hành như Luật Xây dựng sửa đổi 2020, Nghị định 91/2019/NĐ-CP hay Luật Đất đai 2013 và 2024 đều có những quy định rõ ràng về xử phạt, đình chỉ hoặc buộc tháo dỡ công trình vi phạm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều công trình xây dựng sai phạm đều không bị ngăn chặn kịp thời hoặc bị xử lý quá muộn, dẫn đến hậu quả đã thành hình, khó kiểm soát hơn.

Thậm chí, một số đối tượng còn lợi dụng sơ hở của hệ thống pháp luật để “biến” việc xây dựng trái phép thành chiến lược chiếm đoạt đất. Họ xây nhanh, sau đó thương lượng mua lại phần diện tích bị xâm phạm với giá rẻ hơn nhiều, gây thiệt thòi cho chính chủ đất hợp pháp. Các chính quyền địa phương, thay vì xử lý triệt để, lại chọn phương thức hòa giải hoặc hợp thức hóa để duy trì trật tự xã hội, bất chấp những quy định rõ ràng của pháp luật.

Sự thiếu thống nhất và yếu kém trong quá trình xác minh, cấp phép, kiểm tra và xử lý vi phạm không chỉ làm gia tăng các tranh chấp đất đai mà còn gây tổn hại lớn đến niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật. Một nhà nước pháp quyền không thể chấp nhận để những căn nhà xây sai phép, sai ranh giới tồn tại, còn người dân phải mỏi mệt đi đòi quyền lợi của chính mình qua các vụ kiện tụng kéo dài.

Pháp luật cần được thực thi một cách đồng bộ từ ban đầu. Việc kiểm tra hồ sơ, xác minh đúng đắn, cương quyết đình chỉ hoặc xử lý các công trình sai phạm ngay từ khi mới bắt đầu xây dựng sẽ giúp tránh được những hệ lụy phức tạp về sau. Hệ thống pháp luật không chỉ là hàng rào bảo vệ quyền lợi của người dân mà còn là công cụ để duy trì trật tự và công bằng trong quản lý đất đai và xây dựng.

Thời điểm này, cần một sự quyết liệt và minh bạch hơn trong công tác quản lý đất đai, bắt đầu từ quy trình xác minh, cấp phép cho đến giám sát thi công. Chỉ khi đó, những căn nhà xây trái phép mới không còn đất để tồn tại, hệ thống pháp luật mới thực sự thể hiện được nhiệm vụ của mình trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân.