XÂY NHẦM NHÀ TRÊN ĐẤT NGƯỜI KHÁC: CẨM NHIÊN HAY HẬU QUẢ CỦA SỰ BUÔNG LỎNG QUẢN LÝ?

Vấn đề xây nhầm nhà không chỉ nằm ở khâu cấp phép mà còn phản ánh lỗ hổng trong hệ thống vận hành pháp luật. Chuyện xây nhà sai vị trí, thậm chí trên đất của người khác chưa bao giờ nhức nhối đến vậy. Không phải do bản đồ sai hay dân trí thấp, mà chính bởi những sai lầm có hệ thống từ khâu hồ sơ, xác minh chủ thể đến giám sát thi công. Thật đáng buồn khi đất của người này, nhà của người khác, còn chính quyền thì đứng trước những khó khăn trong xử lý hậu quả hoặc buộc dân tự thỏa thuận đổi chỗ, như thể việc xây nhà sai là chuyện bình thường, dễ dàng chấp nhận.

CÂU CHUYỆN XÂY NHẦM NHÀ Ở KHẮP NƠI

Tại phường Thiên Hương (Hải Phòng), bà T.T.K.L, chủ sở hữu hợp pháp theo sổ đỏ, phát hiện toàn bộ khu đất của mình đã bị ông Đ.V.H xây dựng nhà 2 tầng trên đất đó. Chính quyền đã lập biên bản, yêu cầu dừng thi công, nhưng công trình vẫn tiếp tục hoàn thiện. Sau nhiều lần kiện tụng, bản án buộc tháo dỡ, trả lại đất cho bà L. nhưng đến nay chưa thi hành được, trong khi người vi phạm vẫn sống trong căn nhà đó.

Ở TP.HCM, vụ việc tương tự xảy ra với bà N.T.H. khi bà đi xin giấy phép xây dựng trên thửa đất 799. Thủ tục bị từ chối vì đã có nhà xây dựng trên đất, khiến bà khiếu nại. Qua điều tra, chính quyền xác định rằng ông Đ.V.N đã xây nhà nhầm sang thửa đất của bà. Dù đã thỏa thuận đổi chỗ, bất thành, bà H. còn bị kiện đòi công nhận quyền sở hữu nhà đất của người khác và vụ kiện vẫn chưa có hồi kết.

Tương tự, tại phường Chánh Hiệp (TP.HCM), ông N.M.T đã xây nhầm nhà trên đất của bà V.T.T. Chính quyền địa phương đã hòa giải, ông T xin lỗi, thuê “thần đèn” để di dời lại căn nhà về đúng vị trí. Một vụ tranh chấp khác xảy ra ở xã Bàu Bàng (cũ) nơi ông T.V.N xây nhầm nhà lên đất của bà N.T.A.N, mặc dù đã có phán quyết của tòa, ông N không thừa nhận sai; vụ việc vẫn đang giải quyết.

Chưa kể, gần đây nhất, bà Đ.T.Q.N phát hiện thửa đất của mình bị cấp phép xây dựng cho người khác. Thế nhưng, các cơ quan chức năng lại “tạm chờ ý kiến chỉ đạo”, khiến vụ việc bị bỏ ngỏ, tài sản của bà tiếp tục bị xâm phạm.

LỖI Ở ĐÂU, VÌ SAO THẤY KHÔNG CÒN BÁO ĐỘNG?

Thường thì người dân than phiền về lực lượng quản lý xây dựng như “đặc nhiệm đô thị”. Ai đổ vật liệu, đổ đất, cắt hàng rào sai quy chuẩn đều biết rõ. Nhưng căn nhà 2 tầng xây sai ranh giới, ngay trên đất có sổ đỏ của người khác thì lại âm thầm tồn tại nhiều tháng, thậm chí nhiều năm. Đây không còn là sơ suất cá nhân, mà là một biểu hiện của sự buông lỏng trong quản lý nhà nước.

Không thể đổ lỗi “cán bộ nhầm” hay “quy trình sai sót” khi nhà xây lên mà không bị ngăn chặn, dừng lại từ đầu. Trách nhiệm thuộc về toàn bộ chuỗi hành chính: từ công tác địa chính, quản lý cấp phép, trật tự xây dựng cho đến chính quyền cơ sở. Sai phạm bắt nguồn từ những “nhầm lẫn” trong hồ sơ, bản đồ, hoặc xác minh chủ đất chính xác, khiến người sở hữu hợp pháp phải tự đi kiện, đòi lại quyền lợi của mình.

PHÁP LUẬT ĐƯỢC SỬ DỤNG NHƯ THẾ NÀO?

Theo luật Xây dựng sửa đổi 2020, chính quyền có năng lực đình chỉ, xử phạt và buộc tháo dỡ các công trình xây sai phép. Nghị định 91/2019/NĐ-CP và 16/2022/NĐ-CP quy định rõ công tác khôi phục hiện trạng và trả lại quyền sử dụng đất phù hợp pháp. Luật Đất đai 2013 và 2024 cũng chỉ cho phép cấp phép xây dựng trên nền đất hợp pháp, có sổ đỏ rõ ràng.

Tuy nhiên, các công cụ pháp luật này đã không được áp dụng triệt để. Một công trình ngăn chặn từ khi đổ móng sẽ dễ dàng hơn nhiều. Nhưng khi xây xong, đưa vào sử dụng, các hệ lụy lại kéo theo hàng loạt vụ kiện tụng, thương lượng ngoài luật pháp hoặc “hợp thức hóa” sai phạm bằng các thỏa thuận phản pháp luật.

Vấn đề còn tệ hơn khi có nhiều người biến hành vi xây sai đất thành “chiến lược” chiếm đoạt tài sản. Họ xây nhanh, thương lượng mua lại phần đất xâm phạm, thường với giá rẻ, rồi mặc nhiên coi đó là thành công của “đổi chỗ”. Chính quyền địa phương thậm chí còn chọn cách hòa giải hoặc đề nghị “hợp thức hóa” để giảm thiểu rắc rối, bất chấp quyền sở hữu hợp pháp của người dân bị xâm phạm rõ ràng theo luật.

KHÔNG THỂ ĐỂ CÔNG LÝ ĐẾN SAU BÊ TÔNG

Vấn đề xây nhầm nhà không chỉ là bài toán của hộ dân, mà còn là thử thách lớn của hệ thống pháp luật trong quá trình đô thị hóa, phân chia nền đất, thay đổi đơn vị hành chính. Không thể viện lý do “sáp nhập quận”, “chậm cập nhật dữ liệu” hay “quản lý nhầm lẫn” để hợp thức hóa sai phạm. Một nhà nước pháp quyền phải đảm bảo rằng người sở hữu sổ đỏ không bị xây nhầm nhà trên đất của mình. Không thể để công lý đến sau bê tông, cũng không thể thỏa hiệp để cho các sai phạm tồn tại và hợp thức hóa bằng thương lượng ngoài luật.

Khi xây nhầm nhà, trách nhiệm không thể chỉ thuộc về cá nhân hay một đơn vị duy nhất. Đó phải là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống hành chính đã thiếu chặt chẽ trong kiểm tra, xác minh. Chính các cơ quan chức năng phải chịu trách nhiệm về việc để xảy ra những sai phạm khổng lồ này.

CẦN HỆ THỐNG MINH BẠCH VÀ NHIỀU HƠN NỖ LỰC NGĂN CHẶN

Sự kiện xây nhầm nhà trên đất người khác vừa qua cho thấy rõ: hệ thống pháp luật và quản lý dựa trên quy trình chưa đủ mạnh để bảo vệ quyền lợi công dân. Người dân cần những cơ chế minh bạch, đủ mạnh để kiểm soát chặt chẽ quá trình cấp phép, xây dựng và xử lý vi phạm, để những căn nhà sai lệch không còn tồn tại lâu dài. Nếu không, những bê tông vô lý vẫn tiếp tục phủ lên những đất đai đã hợp pháp, còn công lý thì ngày càng xa vời.

Chỉ khi hệ thống vận hành theo hướng minh bạch, trách nhiệm rõ ràng và xử lý nghiêm minh những sai phạm ban đầu, chính quyền mới có thể trả lại niềm tin cho người dân. Còn như hiện tại, những căn nhà xây sai rành rọt vẫn đứng sừng sững, còn trách nhiệm và công lý cứ bị bỏ lại phía sau những khối bê tông xâm phạm quyền lợi hợp pháp của chính người dân.