NHÓM THÁP L ĐANG THAY ĐỔI CÁI NHÌN VỀ MỸ SƠN VỚI NHỮNG PHÁT HIỆN MỚI

Khu di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn nằm giữa thung lũng nhỏ ở xã Thu Bồn, TP Đà Nẵng, từ lâu đã nổi tiếng như một trung tâm linh thiêng của vương quốc Chăm cổ đại. Trong số các nhóm đền tháp, nhóm tháp L đặc biệt nổi bật với vị trí trên một ngọn đồi cao, mang lại tầm nhìn toàn cảnh khu di tích cùng cảnh quan đặc sắc của môi trường xung quanh. Nhóm tháp này, với hơn chục công trình nhỏ bằng gạch, từng mất tích hoàn toàn sau chiến tranh năm 1969, gần như chìm vào quên lãng và chỉ còn là những phế tích.

Năm 1904, nhà khảo cổ Pháp Henri Parmentier là người đặt tên và mô tả sơ bộ về nhóm tháp L, xem đây như một công trình kiến trúc nhỏ gồm hai cửa mở. Tuy nhiên, đến tận năm 2019, số phận của nhóm này mới thực sự được định hình lại khi các nhà khảo cổ bắt đầu khai quật tháp L1 trong khuôn khổ hợp tác quốc tế. Kết quả bất ngờ đã hé lộ sự tồn tại của một nền móng mới, nằm phía tây của công trình ban đầu – gọi là L2 – đều nằm trên trục đông-tây và được bao quanh bởi hệ thống tường gạch.

Những phát hiện này mở ra hướng nghiên cứu mới, cho thấy nhóm tháp L không chỉ đơn thuần là các công trình tôn giáo như phần lớn các đền tháp Chăm khác ở Mỹ Sơn mà còn có thể mang nét đặc thù khác biệt. Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã quyết định tiếp tục công tác khai quật, hợp tác với các viện nghiên cứu trong và ngoài nước nhằm mở rộng phạm vi, thu thập thêm dữ liệu về các cấu trúc liên quan và hiện vật liên quan đến kiến trúc, nhằm hoàn thiện hồ sơ bảo tồn.

Sau các cuộc khai quật, các nhà khảo cổ xác định nhóm tháp L có niên đại khoảng giữa thế kỷ 13 đến đầu thế kỷ 14. Tuy nhiên, điều hấp dẫn nhất chính là những giả thuyết về chức năng của công trình này. Thay vì là một đền tháp tôn giáo như phần lớn các công trình khác, các chuyên gia bắt đầu đặt ra câu hỏi: liệu đây có thể là một công trình phòng thủ quân sự hoặc công trình dân dụng?

Phân tích của TS Patrizia Zolese từ Quỹ C.M. Lerici (Ý) thúc đẩy giả thuyết này. Bà cho biết công trình tại nhóm L có vị trí vượt trội, khác biệt hoàn toàn so với các đền tháp truyền thống, đặc biệt khi khảo sát không tìm thấy bất kỳ dấu vết nào của vật dụng thờ cúng hay trang trí tôn giáo. Vị trí trên một ngọn đồi cao, khả năng quan sát toàn cảnh thung lũng, cùng với hệ tường dài tới 200 mét và cao 1,6 mét càng củng cố ý tưởng rằng đây có thể là một công trình phòng thủ hoặc dân sự.

Chính quyền địa phương và các chuyên gia đều chia sẻ quan điểm này. Nguyễn Công Khiết, quyền Giám đốc Ban Quản lý Di sản, cũng “ủng hộ giả thuyết về khu vực phòng thủ”, dựa trên hiện trạng khai quật, các đặc điểm kiến trúc khác biệt và cấu trúc cửa rộng bất thường. Ông nhấn mạnh: “Không có dấu hiệu của bố cục đền tháp truyền thống, và cánh cửa lớn hơn so với các khu vực khác. Đây là một phát hiện quan trọng.” Dự kiến, các chuyên gia Italia sẽ tiếp tục hợp tác để xây dựng dữ liệu, chuẩn bị cho các cuộc khai quật tiếp theo vào năm 2026. Nếu đúng như giả thuyết, đây sẽ là một phát hiện lịch sử, mở ra hướng nghiên cứu mới về kiến trúc và chức năng của di tích Mỹ Sơn.

TS Nguyễn Ngọc Quý, người chủ trì các đợt khảo sát đợt này, khẳng định: “Khả năng đó mới chỉ là giả thuyết. Hiện tại, chúng ta chỉ mới khai quật khoảng 150 m² trong tổng diện tích hàng ngàn mét vuông của khu tháp L. Để kết luận chính xác, cần có thêm các cuộc khai quật quy mô lớn hơn.” Ông cũng đặt câu hỏi về vị trí của các công trình liên quan khác, như khu nhà đôi có thể là nơi chuẩn bị lễ hoặc phòng thủ, cần tiếp tục nghiên cứu để xác định chính xác.

Trước các phát hiện mới, nhiều ý kiến nhắc lại góc nhìn của Henri Parmentier về công trình L từng là cổng ra vào của Mỹ Sơn. Tuy nhiên, các kết quả khảo cổ gần đây đã làm rõ rằng khu L không phải như vậy. Hình hài của một công trình riêng biệt, có thể là một tháp phòng thủ hoặc dân sự, rõ ràng hơn nhiều. TS Nguyễn Ngọc Quý nhấn mạnh: “Việc giữ gìn giả thuyết của các nhà nghiên cứu là cần thiết, nhưng để chứng minh chính xác, chúng ta cần nhiều thời gian và các cuộc khai quật tiếp theo.”